Od 22 maja 2023 roku będzie można rejestrować pierwsze polskie fundacje rodzinne i wdrażać je do aktualnych struktur biznesowych – to dobra wiadomość dla rodzin, które chciałyby zabezpieczyć zgromadzony majątek i sytuację majątkową poszczególnych członków rodziny, przy jednoczesnym kontynuowaniu działalności gospodarczej.
Istota i cel instytucji fundacji rodzinnej
Aktualnie wiele firm rodzinnych staje przed trudnym wyzwaniem sukcesji, czyli dalszego przekazania zarządzania i majątku zgromadzonego na przestrzeni lat. Fundacja rodzinna może pomóc w tym procesie, zapobiegając rozdrobnieniu majątku i sprzedaży przedsiębiorstwa po śmierci założyciela. Niewątpliwą zaletą fundacji rodzinnej jest dostarczenie instrumentu pozwalającego na zachowanie majątku w rękach rodziny przez wiele pokoleń, co gwarantuje stabilizację i umożliwia dalszy rozwój firmy oraz budowanie wartości marki na rynku krajowym i międzynarodowym, przy jednoczesnej możliwości ograniczenia lub nawet całkowitego wyłączenia zaangażowania członków rodziny w zarządzanie firmą. Uprawnienia fundatorów i beneficjentów będą w dużej mierze zależne od treści statutu, który można dość swobodnie kształtować i na którym opierać się będzie działalność fundacji. Co istotne, fundacja rodzinna nie ma na celu zastępować już istniejącej struktury (ukształtowanej np. w ramach spółki z o.o. lub sp.k.) ani prowadzić działalności typowej fundacji (tworzonej dla realizacji celów społecznych), lecz gromadzić majątek, spełniać na rzecz beneficjentów określone świadczenia oraz jedynie marginalnie prowadzić działalność gospodarczą w zakresie określonym w ustawie.
Założenie fundacji rodzinnej i jej fundator
Fundacja rodzinna może powstać za życia fundatora na podstawie aktu założycielskiego lub po jego śmierci na podstawie testamentu. Fundacja rodzinna może mieć więcej niż jednego fundatora, co ciekawe – także osoby ze sobą niespokrewnione. Jedynie w przypadku gdy fundacja rodzinna powstanie na podstawie testamentu, będzie mogła mieć wyłącznie jednego fundatora. Zgodnie z przepisami ustawy, fundacja rodzinna posiada osobowość prawną, którą nabywa z chwilą wpisu do rejestru fundacji rodzinnych – zdolna będzie zatem do samodzielnego zaciągania zobowiązań i dokonywania czynności prawnych we własnym imieniu.
Założycielem fundacji, czyli jej fundatorem będzie mogła być tylko i wyłącznie osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych. Fundacje rodzinne nie mogą być tworzone przez osoby prawne lub inne jednostki organizacyjne.
Podstawowym dokumentem regulującym działalność fundacji rodzinnej będzie statut. Statut będzie uchwalany przez fundatora w formie aktu notarialnego i określać będzie m.in. cele fundacji, sposób ustalenia beneficjentów i zakres ich uprawnień, zasady powoływania i odwoływania organów fundacji, czas trwania fundacji, zasady zmiany statutu oraz kwestie dotyczące ewentualnej likwidacji. Majątek fundacji rodzinnej będzie stanowił fundusz założycielski, którego minimalna wartość nie może być mniejsza niż 100.000 zł.
Beneficjent fundacji i jego uprawnienia
Beneficjent będzie osobą odnoszącą korzyści zgodnie z wolą fundatora. Beneficjentem fundacji mogą być wyłącznie osoby fizyczne albo organizacje pozarządowe prowadzące działalność pożytku publicznego bądź sam fundator fundacji rodzinnej (wówczas fundator występuje w podwójnej roli – wnosi mienie oraz jednocześnie uzyskuje od fundacji określone świadczenia).
Statut fundacji rodzinnej powinien jasno określać, kto będzie beneficjentem fundacji i jakie świadczenia lub mienie będą mu przysługiwać. Ustawa nie określa wymogu pokrewieństwa między fundatorem a beneficjentem. W przypadku fundacji rodzinnej, beneficjentami zwykle będą członkowie rodziny fundatora lub osoby przez niego wskazane. Ważne jest również, aby statut fundacji przewidywał, jakie procedury należy stosować w przypadku zmiany beneficjentów lub ich świadczeń oraz jakie zasady mają być stosowane przy wyborze ewentualnych nowych beneficjentów.
Od strony rachunkowej – fundacja rodzinna nie może działać kosztem swojej wypłacalności wobec innych wierzycieli. Oznacza to, że musi mieć zdolność do regulowania zaciągniętych zobowiązań finansowych wobec innych osób lub instytucji, a jednocześnie zapewnić, że świadczenia dla beneficjentów nie będą naruszać tej zdolności. Zgodnie z przepisami, opóźnienie w realizacji zobowiązań finansowych fundacji rodzinnej nie może przekroczyć trzech miesięcy. Oznacza to, że fundacja musi regularnie monitorować swoją sytuację finansową i być w stanie odpowiednio reagować na zmieniające się okoliczności, aby uniknąć jakichkolwiek problemów z wypłacalnością.
Beneficjent ma prawo wglądu w dokumentację fundacji, a także do uzyskiwania wyjaśnień od zarządu fundacji. Ma również prawo do zgłaszania uwag i zaleceń dotyczących działalności fundacji organom fundacji. Jednocześnie, prawa i obowiązki beneficjenta nie mogą być przekazane na inne osoby, ponieważ są one ściśle związane z osobą beneficjenta.
Organy fundacji rodzinnej
Organami fundacji rodzinnej będą zarząd, rada nadzorcza i zgromadzenie beneficjentów – w tym zakresie spora część ustawowych regulacji została zapożyczona z przepisów o spółce z o.o.
Działalność gospodarcza fundacji rodzinnej
Ustawa o fundacji rodzinnej dopuszcza możliwość prowadzenia działalności gospodarczej wyłącznie w ograniczonym zakresie tj.:
- zbywania mienia, o ile mienie to nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia;
- najmu, dzierżawy lub udostępniania mienia do korzystania na innej podstawie;
- przystępowania do spółek handlowych, funduszy inwestycyjnych, spółdzielni oraz podmiotów o podobnym charakterze, mających swoją siedzibę w kraju albo za granicą, a także uczestnictwa w tych spółkach, funduszach, spółdzielniach oraz podmiotach;
- nabywania i zbywania papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze;
- udzielania pożyczek podmiotom określonym w ustawie;
- obrotu zagranicznymi środkami płatniczymi należącymi do fundacji rodzinnej w celu dokonywania płatności związanych z działalnością fundacji rodzinnej;
- prowadzania przedsiębiorstwa w formie gospodarstwa rolnego;
- gospodarki leśnej.
Uczestnictwo w spółkach handlowych w praktyce oznacza możliwość nabywania i zbywania udziałów oraz akcji spółek kapitałowych, a także praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej. Ponadto fundacja będzie mogła udzielać pożyczek spółkom handlowym, w których uczestniczy.
Powyższa działalność ma być prowadzona jedynie pobocznie względem głównego celu jakim jest gromadzenie majątku oraz świadczenia na rzecz beneficjentów. Wyjście poza dopuszczalny zakres działalności skutkować będzie obowiązkiem zapłaty podatku CIT według stawki 25%.
Kwestie podatkowe
Założenie fundacji rodzinnej oraz przekazanie do niej majątku jest zwolnione z podatku od czynności cywilnoprawnych (PCC) oraz podatku dochodowego od osób prawnych (CIT).
Jeśli fundacja rodzinna będzie prowadzić działalność gospodarczą w dozwolonym zakresie, podlegać będzie podmiotowemu zwolnieniu od CIT. Zwolnione z opodatkowania będą w szczególności zyski osiągane przez fundację z tytułu dywidendy otrzymywanej od spółek zależnych oraz sprzedaży udziałów i akcji w tych spółkach.
Opodatkowana będzie dopiero wypłata środków na rzecz beneficjentów fundacji. Przychody z tytułu otrzymania lub postawienia do dyspozycji świadczenia oraz mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej stanowią tzw. przychód z innych źródeł. Stawka podatku wynosi 15% wartości otrzymanego świadczenia lub mienia. Tym samym dokonanie świadczenia na rzecz beneficjenta lub wydanie mienia fundacji rodzinnej w związku z jej likwidacją wiązać się będzie z podwójnym opodatkowaniem: po raz pierwszy na poziomie samej fundacji (15% CIT z tytułu ww. zdarzeń) oraz po raz drugi na poziomie beneficjenta otrzymującego mienie fundacji (PIT również według stawki 15%).
Aktualnie trwają prace nad zmianami do ustawy przewidujące obniżenie stawki podatku w przypadku rodzeństwa i innych osób z I i II grupy podatkowej w rozumieniu ustawy o podatku od spadków i darowizn (osoby te będą korzystać z niższej stawki podatkowej w razie otrzymania świadczeń z fundacji rodzinnej (obniżenie z 15% do 10%).
Dla beneficjentów będących w tzw. „grupie zero”, czyli najbliższej rodziny fundatora, ustawodawca przewidział zwolnienie z PIT, co oznacza, że w ich przypadku otrzymanie świadczenia od fundacji lub jej mienia będzie opodatkowane jednokrotnie – tj. jedynie przez samą fundację.
W przypadku likwidacji podatek nie będzie naliczany od całej wartości mienia likwidowanej fundacji. Przy kalkulacji podstawy opodatkowania uwzględniać się będzie historyczne koszty związane z nabyciem lub wytworzeniem wniesionego majątku do fundacji.
Podsumowanie
Reorganizacja biznesu i skorzystanie z instytucji fundacji rodzinnej może być dobrym rozwiązaniem dla właścicieli firm rodzinnych, którzy chcą chronić swój majątek i zabezpieczyć na przyszłość członków rodziny. Fundacja pozwala na lepszą kontrolę nad majątkiem, a także zapewnienie odpowiedniego nadzoru nad prowadzonym biznesem.
Warto jednak pamiętać, że decyzja o założeniu fundacji rodzinnej powinna być przemyślana i oparta na solidnym planie finansowym oraz biznesowym. Dobrze jest skonsultować się z doradcą podatkowym i prawnym, aby poznać dokładne wymagania prawne i finansowe związane z założeniem fundacji rodzinnej oraz wiedzieć, jak najlepiej nią zarządzać i wykorzystać w celu ochrony zgromadzonego majątku i utrzymania rodzinnego charakteru biznesu.
